મકાઈની ખેતી: ઘઉં પછી મકાઈ એ આપણા દેશમાં બીજા ક્રમે સૌથી વધુ ઉગાડવામાં આવતો પાક છે. મકાઈના પાકનો ઉપયોગ ઘણી રીતે થાય છે. તે મનુષ્યો અને પ્રાણીઓ બંને માટે ખોરાક તરીકે સેવા આપે છે. આ ઉપરાંત, તે વ્યવસાયિક દૃષ્ટિકોણથી પણ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. મેદાની વિસ્તારથી 2700 મીટર ઊંચા પર્વતીય વિસ્તારોમાં મકાઈનો પાક સરળતાથી ઉગાડી શકાય છે. ભારતમાં મકાઈની ઘણી અદ્યતન જાતો ઉગાડવામાં આવે છે, જે આબોહવા અનુસાર અન્ય દેશોમાં ભાગ્યે જ શક્ય છે. મકાઈ કાર્બોહાઈડ્રેટ્સ, પ્રોટીન અને વિટામિન્સનો સારો સ્ત્રોત છે, જે માનવ શરીરને ઉર્જાથી ભરી દે છે.
મકાઈને ઘણાં વિવિધ નામોથી ઓળખવામાં આવે છે, તેને મકાઈ અને ભુટ્ટા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તેમજ મકાઈને અનાજની રાણી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. મકાઈની ખેતી અનાજ અને પશુ આહાર બંને માટે થાય છે. ખેડૂતો બેબી કોર્ન, પોપ કોર્ન, સ્વીટ કોર્ન અને ગુણવત્તાયુક્ત પ્રોટીનયુક્ત મકાઈની ખેતી કરીને પણ સારો નફો કમાઈ રહ્યા છે. મકાઈનો ઉપયોગ માનવ ખોરાક તેમજ મરઘાં ખોરાક, પશુ આહાર, બીજ વગેરે તરીકે થાય છે.આ ઉપરાંત મકાઈનો ઉપયોગ મકાઈનું તેલ, સાબુ, મકાઈની રોટલી વગેરે બનાવવામાં પણ થાય છે.
મકાઈનું બોટનિકલ નામ Zea mays છે અને તેનું કુટુંબ Poaceae (Graminae) છે. મકાઈનું મૂળ મધ્ય અમેરિકા અને મેક્સિકો માનવામાં આવે છે. યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સ ઑફ અમેરિકા (યુ.એસ.એ.) મકાઈનું સૌથી મોટું ઉત્પાદક છે. બીજી તરફ, આપણા દેશમાં મકાઈના મુખ્ય ઉત્પાદક રાજ્યો કર્ણાટક, મધ્યપ્રદેશ, બિહાર, તમિલનાડુ, તેલંગાણા, મહારાષ્ટ્ર અને આંધ્રપ્રદેશ છે. સોળમી સદીમાં પોર્ટુગીઝ દ્વારા મકાઈ ભારતમાં લાવવામાં આવી હતી. ત્યારથી આખા ભારતમાં તેની ખેતી થવા લાગી. મકાઈની ખેતી ત્રણેય સિઝનમાં કરી શકાય છે. આપણા દેશના લગભગ તમામ રાજ્યોમાં મકાઈની ખેતી કરવામાં આવે છે કારણ કે તેની વિવિધ પ્રકારની જમીનમાં સફળતાપૂર્વક ખેતી કરી શકાય છે.
જો ખેડૂત ભાઈઓ મકાઈની ખેતી કરીને સારો નફો મેળવવા માંગતા હોય, તો આ પોસ્ટમાં મકાઈની ખેતી કેવી રીતે કરવી (હિન્દીમાં મકાઈની ખેતી) વિશે માહિતી આપવામાં આવી રહી છે. આ સિવાય મકાઈની વિવિધતા વિશે માહિતી મેળવીને તમે સારી ઉપજ મેળવી શકો છો.
મકાઈની ખેતી માટે જમીન અને આબોહવા
મકાઈની સારી ઉપજ મેળવવા માટે યોગ્ય આબોહવા અને તાપમાન હોવું જરૂરી છે. તેનો પાક ઉષ્ણકટિબંધીય વિસ્તારોમાં સારી રીતે ઉગે છે. તેના છોડને સામાન્ય તાપમાનની જરૂર હોય છે. શરૂઆતમાં, તેના છોડને વધવા માટે ભેજની જરૂર હોય છે, છોડના વિકાસ માટે 18 થી 23 ડિગ્રી તાપમાન અને છોડના વિકાસ માટે 28 ડિગ્રી તાપમાન વધુ સારું માનવામાં આવે છે.
તેની ખેતી માટે એવું ખેતર પસંદ કરો કે જેમાં પાણીનો ભરાવો ન હોય તેમજ જૈવિક પદાર્થોનો પૂરતો જથ્થો હોય. ખારી અને આલ્કલાઇન જમીન મકાઈની ખેતી માટે સારી નથી. 6.5 થી 7.5 વચ્ચેની જમીનનું pH મૂલ્ય તેની ખેતી માટે સારું માનવામાં આવે છે.
મકાઈના વાવેતરનો સમય
જો કે ખરીફ, રવી અને ઝૈદ ઋતુમાં આખું વર્ષ મકાઈનું વાવેતર કરી શકાય છે, પરંતુ ખરીફ સિઝનમાં તેની વાવણી ચોમાસા પર આધારિત છે. જે રાજ્યોમાં સિંચાઈની સુવિધા ઉપલબ્ધ છે ત્યાં જૂનના મધ્યથી જુલાઈના મધ્ય સુધી ખરીફમાં વાવણી માટે યોગ્ય સમય માનવામાં આવે છે. મકાઈની વાવણી મેના અંતથી જૂનના પ્રારંભ સુધી એવા વિસ્તારોમાં કરવામાં આવે છે જ્યાં તાપમાન ઓછું હોય અને ડુંગરાળ વિસ્તાર હોય.
આ પણ જુઓ:- ગુલાબની ખેતી કેવી રીતે કરવી, એક એકરમાં કમાઈ શકો 21 લાખ રૂપિયા, જાણો આધુનિક કૃષી પધ્ધતી
બીજ વાવવાનો યોગ્ય સમય અને પદ્ધતિ
મકાઈના ખેતરમાં બીજ રોપતા પહેલા તેને સારી રીતે માવજત કરવી જોઈએ, જેથી બીજની વૃદ્ધિ દરમિયાન તે રોગગ્રસ્ત ન થાય. આ માટે સૌપ્રથમ બીજને થિરામ અથવા કાર્બેન્ડાઝીમ સાથે 1 કિલો બીજ દીઠ 3 ગ્રામના દરે માવજત કરો. આ ઉપચાર દ્વારા બીજને ઘાટથી સુરક્ષિત કરવામાં આવે છે. આ પછી, બીજને જમીનમાં રહેતા જંતુઓથી બચાવવા માટે, તેમને 1 થી 2 ગ્રામ પ્રતિ કિલોના દરે થીઓમેથોક્સમ અથવા ઇમિડાક્લોપ્રિડ સાથે સારવાર કરવી જોઈએ.
મકાઈના બીજની રોપણી સીડ ડ્રીલ પદ્ધતિથી પણ કરી શકાય છે. તેના બીજ વાવવા માટે ખેતરમાં 75 સેમીનું અંતર રાખીને હરોળ તૈયાર કરવી જોઈએ અને દરેક બીજ વચ્ચે 22 સેમીનું અંતર રાખવું જોઈએ. એક એકર ખેતરમાં લગભગ 21,000 મકાઈના છોડ વાવી શકાય છે.
મકાઈના પાકની સિંચાઈ
મકાઈનો પાક વધુ પાણી સહન કરી શકતો નથી અને દુષ્કાળ પણ સહન કરી શકતો નથી. જો કે, વરસાદ સામાન્ય હોય તો વરસાદી ઋતુમાં મકાઈના પાક માટે સિંચાઈની જરૂર પડતી નથી. પાકને જરૂર પડે ત્યારે જ પિયત આપવું જોઈએ. તેના પાકમાં પ્રથમ સિંચાઈ કરતી વખતે, ધ્યાનમાં રાખો કે પાણી પટ્ટાઓ ઉપરથી વહેવું જોઈએ નહીં, કારણ કે નાના છોડ વધુ પાણીને લીધે વધતા નથી. સામાન્ય રીતે નાળાઓની ઉંચાઈના બે તૃતિયાંશ ભાગ સુધીની સિંચાઈ ફાયદાકારક માનવામાં આવે છે.
મકાઈના પાકમાં નીંદણ નિયંત્રણ
મકાઈના ખરીફ પાકમાં નીંદણની સમસ્યા વધુ હોય છે, તેથી પાકમાં નીંદણના વધુ પડતા પ્રકોપના કિસ્સામાં તેનું નિયંત્રણ કરવું ખૂબ જ જરૂરી બની જાય છે, કારણ કે મકાઈના પાકમાં નીંદણને કારણે ઉપજમાં 40 થી 50 ટકાનો ઘટાડો થઈ શકે છે. છે. તેથી, નીંદણને નિયંત્રિત કરવું ખૂબ જ જરૂરી બની જાય છે, તેથી પ્રથમ 45 દિવસ સુધી મકાઈના ખેતરમાંથી નીંદણ દૂર કરવું જોઈએ. તેના પાક માટે 2 થી 3 નિંદામણ પર્યાપ્ત છે.
આ પણ જુઓ:- તમાકુની ખેતી વિશે સંપૂર્ણ માહિતી: સુધારેલી જાતો અને ઉપજ
મકાઈના પાકમાં નીંદણના નિયંત્રણ માટે બજારમાં અનેક નીંદણનાશકો ઉપલબ્ધ છે.આ નીંદણનાશકોનો ઉપયોગ કરીને નીંદણ નિયંત્રણ પણ મેળવી શકાય છે.
મકાઈના પાકમાં રોગો અને જીવાતો
મકાઈના પાકમાં અનેક પ્રકારના રોગો અને જીવાતો હોય છે, જેમાં મુખ્ય જીવાત દાંડી બોરર, પીરીલા, આર્મીવોર્મ, કટવોર્મ અને ઉધઈ છે, જો આ જીવાતોને સમયસર કાબુમાં લેવામાં ન આવે તો તેની આપણા પાક પર મોટી અસર થાય છે. અમારી ઉપજને અસર કરે છે. આ જીવાતો ઉપરાંત મકાઈના પાકમાં પણ રોગચાળો ફાટી નીકળે છે.મકાઈના પાકમાં મુખ્ય રોગો બેન્ડેડ લીફ એન્ડ શીથ બ્લાઈટ, ટાર્સીકમ લીફ લાઇટ, મેડીસ લીફ લાઇટ, પોલિસોરા રસ્ટ અને ડાઉની માઇલ્ડ્યુ વગેરે છે. આ તમામ રોગોને વધુ નુકસાન કર્યા વિના ટાળી શકાય છે, ફક્ત પાકની સારી સંભાળની જરૂર છે. સારી સંભાળની સાથે સાથે જો ખેડૂતને કોઈ રોગના લક્ષણો દેખાય તો પ્રારંભિક લક્ષણો દેખાય કે તરત જ તેના નિવારણની વ્યવસ્થા કરવી જોઈએ.
આ પણ વાંચો:- પ્રો ટ્રે નર્સરી કેવી રીતે તૈયાર કરવી, તેના ઉપયોગ અને ફાયદા શું છે?
મકાઈની લણણી
મકાઈના પાકની કાપણી તે સમયે કરવી જોઈએ જ્યારે કોબ ઉપરના પાંદડા સુકાઈ જાય અથવા પીળા પડવા લાગે અને દાણા સખત થઈ જાય. આ સમયે અનાજમાં 20 થી 30 ટકા જેટલી ભેજ હોય છે.લણણી પછી મકાઈને એક અઠવાડિયા સુધી તડકામાં સૂકવી જોઈએ. તે પછી અનાજને ભુટ્ટોથી અલગ કરવું જોઈએ. બજારમાં થ્રેસીંગ મશીન ઉપલબ્ધ છે, જેની મદદથી ખેડૂતો ખૂબ જ ઓછા સમયમાં કોબમાંથી અનાજને અલગ કરી શકે છે. સંગ્રહ કરતા પહેલા મકાઈને તડકામાં યોગ્ય રીતે સૂકવી લો.
મકાઈની ઉપજ
મકાઈની ઉપજ મકાઈની વિવિધતા, ખેતરની જમીનની ફળદ્રુપતા અને તેની કેવી કાળજી લેવામાં આવી છે તેના પર પણ આધાર રાખે છે.સામાન્ય રીતે તેની ઉપજ પ્રતિ હેક્ટર 40 થી 80 ક્વિન્ટલ જેટલી હોય છે.તેની ઉપજ સંપૂર્ણપણે તેના પર નિર્ભર છે. તેની વિવિધતા આધાર રાખે છે.
આ જુઓ:- કપાસમાં થતા રોગોથી કેવી રીતે બચી શકાય, જુઓ શ્રેષ્ઠ રીત
